0
comments
Posted in
Labels:
Makul Sastra Pewayangan
WAHYU DWI HASTA
Dening : Bambang P
Dwi candra tumekan alam
dwi panunggal, tri candra ing alam trilokamaya kang uga winastan alam
Gondar-gandir, alam keliwat gawat ingkang minta wewekaning rena. Tulus lestari
gya ngambah alam Catur Hangga Hanggajati, wulagang ing guwa garba, dinayan ing
srining bumi, banyu, geni, miwah angin. Tinampi samadinira, kapyarsa lamat
swara dumeling sasmita wasitaning Sang Kwaseng Gesang.
Begawan Dwihasta mak
plas ilang saka pandulu. Satemah legeg tyasira nata Dwarawati, padha sakala
nyanggrok Aji Naragopa. Datan saranta Sang Dwihasta wus ana epek-epeke sang
Tiwikrama. Dwihasta diculke satemah ilang saka pandulu. Datan kewran sang
Yaksendra marang unggyaning Begawan Dwihasta, padha sakala gya musthi Senjata
Cakra. Cakra katendhang lumarab mring angganing Begawan Dwihasta. Datan
saranta, petrek-petrek Sang Resi Kanekaputra tumiyup saka dirgantara.
Prabu Kresna gya
nglacak playune ponang Wahyu Dwihasta. Sang binagus kang lagi mangun teteki
menika akekasih Raden Pamadi, ya Raden Jahnawi, Wibatsu, Mahabahu, Karitin,
Dananjaya ya Sang Janaka. Mila nalika samana Sang Parta hanggung sobeng wana
nuhung denirarsa ngendheg gentenging karsa, sarana ningali eden-edening wana.
Sang binagus kadherekaken repat punakawasan catur nenggih Kyai Lurah Semar,
Nala Gareng, Petruk, sumawana Bagong.
Sanalika sang Dananjaya
gya patrap semedi. Sajuga kang sinidikara kinarya nut laksitaning brata, antuk
sawantah parmaning Hyang Hodipati. Datan saranta tumiba manjing ana angganing
sang Harjuna. Datan antara suwe katungka praptane Nata Dwarawati. Sang Prabu
Gajah Srapah kaadhep dening Patih Gajah Nungkurda miwah para nayaka praja.
Prabu Gajah Srapah sawijining titah asirah gajah nanging apengawak raseksa.
Prabu Gajah Srapah sigra paring dhawuh.
Sinigeg, ora kaya kang
ana njeroning Praja Singgela. Nalika Prabu Baladewa lan ingkang rayi satriya
ing Jodhipati lagi nata baris, kedugen barisaning raseksa saking Negara Giri
belah ingkang dipunpandegani sang yaksendra Gajah Srapah, wasana dadi perang
campuh. Tandange Ratu Mandura lan Werkudara pindha banteng kanin. Sang
Yaksendra dupi mulat rusaking para wadya bala gya jumangkah ing payudan.
Narendra Mandura gya musthi Nenggala. Gya katamakake anggane Gajah Srapah
nanging ora digawe rasa. Nggeblas tanpa pamit Raden Janaka dupi midhanget
pangandikanipun ingkang raka Dwarawati.
Raden Arjuna kecandhak
tumuli dibanting api-api pejah. Gumuyu latah-latah Sang Yaksendra. Prayitna
Sang arjuna, gya musthi pusaka pingitan kang jumedhul saking weninging cipta
yaiku jemparing Kyai Pasopati. Kata makaten telaking Sang Gajah Srapah padha
saknalika sirna merga layu. Surak mawurahan pra wadya Singgela, dupi mulat sang
Gajah Srapah wus tumekeng pralaya. Wadya bala saking Giribelah kang arsa
ngebyuki bathang sayuta kabalang angin garudha sidhung riwut dening Dyan
Bratasena kabuncang tambuh-tambuh tibane. Ing wasana Negara Singgelapura bali
tentrem kaya wingi uni.umber :
Sumber : Panjebar
Semangat – 14 / 2003
0
comments
Posted in
Labels:
Makul Sastra Pewayangan
Geger Suralaya (Wisnu Sri Widodo)
Ing negara Himapura ana raja sing
mimpin yaiku Srinata. Raja iku julukane Prabu Ndaruwardaya. Nalika semana, Prabu Ndaruwardaya kepengin nggarwa salah
sijine widadari kaswargan, yaiku Bhatari Supraba. Saka penginaneiku Banjur, Dheweke mrintahPatih
Udan Agung supaya gawa prajurit-prajurit sing bakal diutus nemoni Hyang Pramesthi Guru kanggo dadekke Bhatari
Supraba permaisurine. Nanging, yen dewa ora gelem nuruti prajurit-prajurit iku
diutus gawe suralaya. Prabu Ndaruwardaya uga ngutus Si Emban supayabubarne
pasewakan nalika dheweke balik dadi raja ing Keraton.
Patih Udan Agung mara menyang
pasewakan njaba. Ana ing pasewakan njaba, Ki Lurah Togog Tejamantri ngundang prajurit-prajurite. Banjur, Dheweke
munggah menyang panggung kanggo
nggoyangke Gentha Kekeleng. Saka ujare mau, prajurit cilik ngomong karo
kanca-kancane supaya melu nglakoni sing padha dilakoni karo wong agung. Ki
Togog Tejamantri mudhun saka panggung, banjur ngadhep menyang patih Udan Agung
ditututi karo prajurit-prajurite. Patih
Udan Agung nyampeke pesene Prabu Ndaruwardaya. Banjur wis nyampeke, Patih Udan
Agung lan rombongane ninggalke Kutharaja. Rombongan-rombongan iku ngliwati
tegal uga alas. Banjur, munggah gunung Jamurdipa.
Nalika tekan Jagad Sunya-ruri yaiku
sing panggone ana ing Lokantara sekitare Tengguru uga isih ana ing Jamurdipa
puncake Mahameru, Rombongan menika nemoni Kahyangane Para Jawata. Kahyangane
iku diarani Argodumilah, Tejamaya, Suralaya uga Jonggringsaloka. Saka karepe
yasa, Kahyangan iku kena sunare Candra Kartika. Sahingga, kanggo mbedake awan
lan wengi radha kangelen. nanging amarga rasa luhur, para cinedha padha bubar sampurna.
Sumber : JAYA BAYA NO. 13 . MINGGU IV NOPEMBER 2011
2
comments
Posted in
Labels:
Makul Sastra Lisan
Cerita Ki Ageng Selo
Rikala zaman semono ing desa Sela, Ki Ageng Sela
sing kondhang karo ajine yaiku bisa nakluke gludug. Ki Ageng Sela turunaning
Majapahit sahingga dheweke isih termasuk anak-putu Brawijaya. Nadyan mangkono,
dheweke ora gelem gantung uripe marang
kaluwargane.
Ki Ageng Sela berasal dari Purwodadi tepatnya
di daerah Tawangharo. Dia merupakan keturunan dari kerajaan Majapahit sehingga
dia dapat dikatakan sebagai anak-putu Brawijaya. Walaupun dia merupakan keturunan kerajaan
Majapahit, namun dia tidak mau bergantung. Dia ingin mencari jati dirinya
sendiri.
Ki Ageng Sela nduweni jeneng luwih saka siji
ing uripe. Sing kepisan nalika dheweke isih enom,jeneng Ki Ageng Sela
yaiku Bagus Songgom. Banjur, dheweke nduweni jeneng Si Abdul Rahman.
Dheweke dijenengi Si Abdul Rahman amarga dheweke dianggep sesepuh karo
masyarakat. Jeneng Ki Ageng Sela dhewe
diwenehi ning dheweke amarga dheweke nduweni akal sing apik utawa susila/Sela.
Ki Ageng Sela memiliki nama lebih dari satu
selama hidupnya. Yang pertama ketika dia muda, Ki Ageng Sela bernama Bagus Songgom, yang kedua bernama Ri karena dia merupakan anak-putu trah majapahit, yang ketiga
bernama Si Abdul Rahman karena dia dianggap sebagai sesepuh oleh masyarakat.
Nama Ki Ageng Sela sendiri atau Ki Gede Sela diberikan kepadanya karena semasa
hidupnya dia memiliki akal budi yang baik atau susila/Sela.
Kawit cilik, Ki Ageng Sela wis dadi wong tani
sing ulet. Kebukti nalika dheweke ngolah sawah saka omahe mangulon watara 300
meter, dheweke bisa nandur cepet.
Ki
Ageng Sela merupakan seorang petani yang ulet, itu sudah terlihat ketika dia
masih remaja. Terbukti, ketika dia
bertani dia dapat mengolah tanah kearah barat dari rumahnya hingga sekitar 300
meter dalam menanamnya pun sangat cepat.
Selawase
urip, Ki Ageng Sela cedhak banget marang Gusti Allah. Kebukti, nalika dheweke
lagi nandur dheweke diganggu karo gludug. Ki Ageng Sela anyel amarga ngrasa
keganggu karo gludug iku. Banjur, dheweke nantang gludug iku kanggo gelut.
Dheweke njaluk gludug iku nduduhi wujud asline. Banjur, ana mbah-mbah kakS;ung
sing ngadheg ana ngarepe Ki Ageng Sela. Rupane, mbah kakung iku wujud saka
gludug mau. Banjur, Ki Ageng Sela gelut karo mbah kakung iku. Akhire, Ki Ageng Sela
bisa angalahke Mbah Kakung iku. Sakwise bisa ngalahke gludug iku, Ki Ageng Sela
naleni gludug iku nganggo godhong jarak. Sakwise ditaleni, Ki Ageng Sela gawa
gludug iku menyang omahe nganggo wit gandri.Nalika tekan omah, Ki Ageng Sela
ndheleh gludug iku ing mburi omahe (sing saiki dadi makam Ki Ageng Sela).
Kabar Ki Ageng Sela sing bisa naleni lan gawa
bali gludug iku krungu tekan Sunan Kalijaga. Banjur, Sunan Kalijaga ngangkon Ki
Ageng Sela gawa gludug iku ning Demak.
Dheweke ngangkon Ki Ageng Sela gawa gludug supaya Demak bisa keadoh saka mala.
Nalika krungu panjaluke Sunan Kalijaga, Ki
Ageng Sela nrima panjaluke Sunan Kalijaga. Banjur, dheweke gawa dhewe percikane
gludug iku sing sakdurunge wis ditaleni saka omah.
Nalika tekan alun-alunDemak. Rupane, tekane
Ki Ageng Sela barengan karo wafate Patiunus (1521 SM). Banjur, Ki Ageng Sela
menehi kurmat marang para Wali sing
nalika iku ana ing alun-alun Demak. Sakwise mangkono, dheweke melu neruske pemakamane
Patiunus (sing saiki dadi Ombor-ombor).
Nalika Ki Ageng Sela tekan Demak, Ki Ageng Sela
nggambar naga ing ngarep masjid Demak tepate ana ing gerbang utama. Nalika
dheweke durung bubaran nggambar, rupane ana mbah wadon sing gebyur gambar iku.
Banjur, krungu swara gludug banter. Sahingga, gambar sing digambar Ki Ageng Sela
iku ora rampung amarga mahluk-mahluk iku lunga dhewe.
Percikane gludug sing digawa Ki Ageng Sela
iku digunakake nalika Grebeg Maulud. Tungku sing digunakake iku tungkune Joko
Tarub. Banyu sing dienggo banyu saka sendhang lan sing masak iku Nawang Wulan.
Saiki, Percikane gludug mau isih digunakake
nalika ana event-event Mataram.
Misale, Grebeg Maulud, Grebeg Sura,lsp.
Ing
crita Ki Ageng Sela, KiAgeng Sela ninggalake pepali kanggo anak-putune.
Sumber Juru kunci makam Ki Ageng Sela (Desa Sela).
3
comments
Posted in
Labels:
Makul Budaya Jawa
NYADRAN
(Bal-balan Sega Tambakselo Kedunggalar)
- Filosofi
o
Sejarah
Secara
turun temurun adanya adat Bersih Desa dengan melempar nasi ambengan tidak lepas
dari nilai sejarah yang ada. Pada zamanya dulu seiring berdirinya Dusun Tambak
Selo Timur, ada seorang tokoh perjuangan pada era penjajahan Belanda dengan
sebutan Ki Ageng Tambak.
Diketahui
tokoh besar tersebut merupakan seorang penentang penjajahan atas warga pribumi
yang dilakukan Belanda pada masanya. Suatu ketika Ki Ageng Tambak bersama
pengawalnya dikejar-kejar Belanda dan sampailah di tengah hutan belantara.
Dengan
posisi sudah terjepit musuh, Ki Ageng Tambak yang kebetulan ada didekat sumber
mata air atau biasa dikenal dengan “Sendang” langsung bersabda tidak ada
satupun peluru dari senapan Belanda yang sanggup menembus lokasi persembunyianya.
Maka
untuk mengenang lokasi persembunyianya dengan menandai sebongkah batu hitam ini
Ki Ageng Tambak berujar bila kelak daerah persembunyianya menjadi perkampungan
ramai maka namanya akan disebut Dusun Tambak Selo.
o
Lokasi
Menurut
masyarakat, keberadaan Sendang Tambak Selo sangat dikeramatkan masyarakat.
Sebagai contoh, setiap kali warga masyarakat ada yang melahirkan pakaian kotor
karena kelahiran, pertama kali harus dicuci di sumber air ini. Dari kepercayaan
masyarakat, kalau hal ini tidak dilakukan yang bersangkutan, maka anak atau
sanak keluarganya akan mengalami bala. Minimal akan direnda sakit-sakitan.
o
Acara
Adat
“Bersih Desa” semacam ini menurut sesepuh desa setempat merupakan warisan dari
leluhurnya yang dilakukan secara turun temurun.
Menurutnya,
ritual warisan yang cukup melegenda tersebut bagian dari nilai-nilai luhur lama
dan upaya menunjukkan bahwa manusia menyatu dengan alam. Ritual lempar nasi ini
dimaksudkan sebagai bentuk penghargaan masyarakat terhadap melimpahnya hasil
alam yang mampu menghidupi seluruh warga yang ada di desa ini.
Walaupun
dianggap sebagai gugon tuhon dan sepintas acara lempar-lemparan nasi ini akan
bermakna sebagai penghamburan makanan atau rejeki. Namun menurut kepercayaan
masyarakat desa setempat memiliki makna yang lain, yaitui keikhlasan untuk
berkorban dan peduli kepada orang lain bahkan makhluk hidup lain.
Tetapi
walaupun begitu, masyarakat juga tidak mau berisiko meniadakan. Faktanya,
saat ritual dilaksanakan, namun salah satu persyaratan saja tidak dilaksanakan,
akibatnya akan fatal. Bahkan ada yang tidak panen gara-gara ritual dilaksanakan
saat yang tidak tepat.
Seberapa
jauh kebenaran dari kekeramatan Sendang Tambak Selo. Pastinya sampai saat ini masyarakat merasakan
kenyamanannya dengan kepercayaannya tersebut. Hal ini barangkali bentuk lokal
genius masyarakat kita utamanya masyarakat Jawa yang mampu mengakomodir
kekuatan makrokosmos diluar kendalinya dalam harmoni hidup.
o
Kasus
“Pernah
cucu saya sakit yang berkepanjangan, menangis tanpa henti tanpa ada sebab.
Akhirnya setelah dilakukan ritual meminta maaf di sendang kemudian mencuci
pakaian yang telah dipakai, akhirnya waras,” tandas Taklim tokoh tua
masyarakat.
Cerita
tersebut dibenarkan oleh Wiryo Sumarto (60) dan Wiryo Sardi (56) dua orang yang
dipercayai sebagai juru kunci sendang.
- Lokasi
di Dusun
Tambak Selo Timur Desa Pelang Lor, Kecamatan Kedunggalar.
Tepatnya di Pundhen (Sendang Tambak Selo).
- Waktu
Ritual Nyadran yang dihelat tiap tahun pada Hari Jum’at Legi, tepatnya setelah panen kedua.
- Durasi
sekitar satu jam mulai sekitar jam 15.00 WIB hingga waktu ashar.
- Bentuk
1.
Acara ritual bersih desa didahului dengan isthighosah
2.
Acara Ritual
yang berupa lempar bola-bola nasi sebagai
acara puncaknya.
- Prosesi
1. Satu hari sebelum pelaksanaan Bersih
Desa, pihaknya melakukan istighosah bersama warga dan tokoh masyarakat serta
para ulama.
2.
Masing-masing kepala keluarga
diwajibkan memberikan sumbangan nasi bungkusan (dibungkus dengan daun pisang atau jati) lengkap dengan lauknya
(ambengan) berjumlah antara 5 – 10 bungkus. Namun ada juga yang membawa dupa dan sesajian.
3.
Nasi bungkusan dari masyarakat
yang telah terkumpul dalam sebuah bungkusan beserta lauk pauk (ambengan)dikumpulkan di
sebelah timur sendang.
4.
Setelah usai dido’akan atau
dimanterai oleh kades, didampingi oleh seorang pelawangan ataupun juru kunci, ritual lempar nasi
dimulai langsung di Punden Desa berupa sumber air yang oleh masyarakat setempat
disebut Sendang Tambak Selo.
Sementara Sesaji yang berupa Bunga beraneka ragam dikumpulkan di bawah pohon
trembesi yang sudah berumur ratusan tahun. Sedangkan dupanya dibakar dekat
tumpukan sesaji yang dikumpulkan warga.
5.
kemudian secara spontan masyarakat
yang telah berkumpul tersebut berebut nasi. Bukannya untuk dimakan atau dibawa
pulang, melainkan dilemparkan sembarangan kepada gerombolan orang.
Setelah usai dan puas saling lempar kemudian
masyarakat buyar pulang ke rumah masing-masing. Dan upacarapun telah dianggap
usai
- Suasana
Suasanapun hiruk pikuk penuh kekacauan hampir sekitar satu jam mulai sekitar jam 15.00 WIB hingga waktu ashar. Seluruh masyarakat yang tumpah ruah, baik pria dan wanita, anak-anak dan orang-orang yang telah uzur juga ikut lempar-lemparan nasi tanpa henti. Bahkan mereka saling kejar-kejaran.
- Aturan
Walaupun mereka boleh menyerang satu sama lain dengan
senjata bola-bola nasi yang tersedia, mereka tidak boleh menyerang tempat duduk
kepala desa, petinggi, serta para tokoh masyarakat yang ditempatkan ditempat
tersendiri.
- Tujuan
1.
Istighozah
Kegiatan ini dimaksudkan untuk lebih
intropeksi diri juga lebih berserah diri terhadap Allah SWT.
2.
Ritual
Menurut penjelasan dari pelawangan
atau juru kunci, bahwa upacara ritual lempar nasi memiliki maksud dan tujuan
tertentu. Salah satunya yaitu sebagai bentuk rasa terima kasih kepada Tuhan dan
bersedekah kepada sesama setelah panenan warga melimpah. Namun,
Sedekah
itu tidak hanya ditujukan kepada manusia, tetapi juga kepada makhluk
hidup lain, termasuk binatang liar dan makhluk halus yang menjadi danyang di
desa pelang lor.
0
comments
Posted in
Labels:
Makul Budaya Jawa
KUNGKUMAN ing Tugu Soeharto
Masyarakat sekitar meyakini
cerita,konon ketika Almarhum Presiden Soeharto masih hidup upacara ritual
dilakukan bersama Almarhum Romo Diyat (guru spritual Soeharto). Nama Tugu
Soeharto bermula saat Presiden RI ke-dua Soeharto yang kala itu berpangkat
mayor bertugas di Semarang dalam perang melawan Belanda. Saat itu beliau lari
ke arah selatan kota yang saat itu masih berupa hutan, beliau melompat ke
sungai yang merupakan pertemuan dua arus sungai, dan kemudian menancapkan
tongkat dan berendam di sana. Menurut cerita, Tugu Soeharto yang berada di Kali
Garang, Sampangan, merupakan tempat persembunyian mantan Presiden Soeharto saat
menghindari kejaran tentara Belanda. Pada saat itu, dia melakukan kungkum di
dalam sungai yang merupakan pertemuan antara Kali Kreo dan Kali Gunungpati. Di
titik inilah kemudian dibangun monumen yang bernama Tugu Soeharto dan
masyarakat yang ikut percaya pada aliran kejawen Soeharto ikut melanjutkan
tradisi berendam atau kungkum tersebut.
Masyarakat Jawa yang masih memegang teguh
nilai-nilai tradisi memang masih sering melaksanakan ritual-ritual yang biasa
dijalankan para leluhurnya. Termasuk dalam sebuah ritual dalam menyambut tahun
baru dalam penangggalan Jawa ini (atau Tahun Baru Hijriah dalam Kalender
Islam). Di masing-masing daerah pasti memiliki tradisi dan ritual sendiri.
Seperti yang terjadi di Kelurahan Bendan Duwur, Sampangan, Semarang, untuk
menyambut malam 1 syura daerah ini mengadakan ritual kungkum (ngalap berkah) yang
dilakukan di pertemuan antara arus Kali Garang dan Kali Kreo yang letaknya
berada di Tugu Soeharto. Ritual tersebut
sudah dilakukan sejak dulu dan menjadi
tradisi tahunan dalam menyambut tahun baru Islam.
Sebagian masyarakat mempercayai dengan melakukan
ritual tersebut mereka akan mendapatkan berkah dan keselamatan serta akan
dikabulkan keinginannya. Karena mereka menganggap bahwa kepercayaan yang mereka
yakini sebagai nilai spiritual yang terdapat di Tugu Soeharto. Bahkan sebagian
warga percaya dengan melakukan ritual tersebut,mereka akan sembuh dari penyakit
kulit. Namun, bagi mereka yang kurang meyakini hal tersebut mereka hanya
sekadar ikut-ikutan turun ke pertemuan arus tersebut untuk membuktikan
kebenaran akan pertemuan arus tersebut.
Pada tradisi Kungkuman malam 1 Syura
dilakukan setiap tahun sekali, dimana rangkaian acara tradisi tersebut terdapat
hiburan-hiburan malam, seperti pasar malam dan orkes dangdutan. Yang kemudian
di puncak acara, sekitar jam 11 malam masyarakat berbondog-bondong ke arah Kali
atau hanya sekadar menonton di sepanjang jembatan. Setelah tengah malam,
sebagian masyarakat mulai turun ke Kali untuk melakukan ritual kungkum dan
mandi, atau hanya sekadar menyaksikan ritual tersebut. Masyarakat tidak dapat
memastikan sampai kapan ritual kungkum seleasi, karena berakhirnya ritual
bergantung pada setiap individu yang melakukannya.
Sumber Wawancara Ketua Panitia Suronan Tugu SOeharto 2013
1 comments
Posted in
Labels:
Asal-Usul
Asal Usul Kedunggalar - Ngawi
Kira-kira ana ing wangsanan 1830, Pangeran Diponegoro ora setuju karo wewenange
Walanda. Dheweke nglarang Walanda supaya ora nindak sakarepe dhewe amarga
Dheweke nganggep yen Walanda namung nyengsarakne rakyat. Pangeran Diponegoro ditangkep
menyang Makassar amarga Pangeran Diponegoro ora mungkasi anggone dheweke
nglawan Walanda. Mila, para pandhereke padha kocar-kacir, kaya sapu sada
kelangan suh. Sabageyan pandhereke ana sing banjur teluk marang mungsuh,
sabageyan maneh padha mlayu sumebar dhewe-dhewe. Pandhereke ana sing mlayu menyang
mangetan lan ana sing mlayu mangulon sing baku bisa umpetan lan supaya ora
kecekel Walanda lan anthek-antheke.
Ana sapantha pandhereke Pangeran Diponegoro cacahe selawe. Sapantha pandhereke
Pangeran Diponegoro sing cacahe selawe mau mlayu ana mangetan. Nanging, nalika pandhereke Pangeran
Diponegoro sing cacahe selawe mau lagi tekan sukuning gunung Lawu sisih lor wis
kadenangan dening prajurit Kasunanan sing bebantu marang Walanda.
Wasanane prajurit Diponegoro sing mung cacah selawe kuwi ditumpes, meh
kabeh nemahi pati ing paprangan sing ora timbang kuwi. Nanging, pranyata isih
ana sing bisa lolos saka pepati yaiku Ki Sungsang lan Ki Karang. Wong loro iku
banjur mlayu menyang mangetan golek slamet lan ngiras pantes ngrungokne
pawarta. Manawa-manawa ana kraman sing mungsuh Walanda, karepe yen ana arep
melu nyawiji ing barisane kraman mau kanggo mbales lara wirange.
Ki Sungsang lan Ki Karang wis ana ing Magetan. Ing Magetan, Ki Sungsang lan
Ki Karang ngenteni kabar. Wis ana pirang-pirang sasi Ki Sungsang lan Ki Karang
ana ing kana. Nanging nganti pirang-pirang sasi iku, kabar anane
kraman kang mungsuhi walanda babar pisan ora ana. Banjur, Ki Sungsang lan Ki Karang
ngaleh saka Magetan. amarga Ki Sungsang lan Ki Karang ora oleh kabar kraman
mungsuh Walanda.
Banjur saka Magetan, Ki Sungsang lan Ki Karang mlaku menyang arah ngulon. Ki
Sungsang lan Ki Karang weruh ana Kedung ing Salah sawijing Desa. Banjur, Ki
Sungsang lan Ki Karang padha leren ing sapinggiring kedhung iku. Ing Kedhung
iku, Wong loro padha rembugan yen kanggo ngumpulne kekuwatan lumawan Walanda
ora bisa mlaku ngono kuwi, malah kepara luwih becik babat alas mbukak desa,
mbok Manawa kanthi mangkono bakal akeh wong sing teka menyang papan kana lan
bisa diajak nyusun kekuwatan kanggo lumawan mungsuh bebarengan.
Ki Sungsang lan Ki Karang babat alas mbukak desa. Ki Sungsang lan Ki Karang
babat alas lan mbukak desa kanggo nyusun kekuwatan kanggo lumawan mungsuh
bebarengan. Mila, saben Nalar utawa pikiran kang mangkono mau banjur diwujudake.
Saka desa ning desa, Ki Sungsang lan Ki Karang babat alas lan mbukak Desa.
Banjur, Ki Sungsang lan Ki Karang klakon bisa mbabat alas lan yasa desa.
Kanggo ngeling-eling tinemune gagasan kang mangkono mau, desa anggone asil mbabat
alas kuwi ditengeri klawan jeneng Desa Kedhunging Nalar. Jeneng Desa Kedhunging
Nalar iku dijupuk saka tinemune gagasan Ki Sungsang lan Ki Karang sapisanan kang
mapan ing sacedhaking Kedhung. Ing Kedhung kana uga, Ki Sungsang lan Ki Karang banjur
nemu nalar kanggo babat alas.
Ora suwe anggone Ki Sungsang lan Ki Karang wis bisa mbukak Desa kanthi
sebutan Desa Kedhunging Nalar kuwi, banjur akeh wong padha mara utawa padha
neneka melu mbubak alas ing kana lan kabehe iku dadi andhahane Ki Sungsang lan
Ki Karang.
Wiwit saka dina iku, Ki Sungsang lan Ki Karang salin jeneng kanggo
nyingidake jati dhirine ben ora konangan dening Walanda. Ki Sungsang salin
jeneng dadi Ki Ambyangkara dene Ki Karang Salin jeneng dadi Ki Modangkara.
Saya dina Desa Kedhunging Nalar saya reja, saya akeh wong sing mara ngedhek
omah ana ing kana. Owah gingsire wong ngarani Desa iku sing ndhisike saka Desa Kedhunging
Nalar ngalih jeneng dadi Desa Kedunggalar.
Anuju sawijining dina, Ki Ambyangkara lan Ki Modangkara ketekan tamu. Tamu
iku jebul kancane jaman ndherek pangeran Diponegoro biyen aran Ki Samun Ki Samun banjur nyawiji karo wong loro iku
mau. . Ing Desa Kedunggalar, Ki Ambyangkara, Ki Modangkara lan Ki Samun
rerembug babagan cara kan luwih becik ngumpulne
kekuwatan kanggo lumawan Walanda iku babat
alas mbukak desa. Ki Samun dicariyosaken anggone Ki Ambyangkara lan Ki
Modangkara babat alas kanthi asile babat alas mbukak desa iku dadi jeneng Desa
Kedunggalar.
Ki Samun uga babat alas mbukak desa. Nanging, anggone Ki Samun babat alas
rada mengalor. Ki Samun babat alas kang akeh wite Plasa. Ing kana, Ki Samun
nebangi wit-wit Plasa. Mula, Ki Samun wenehi jeneng panggonan iku Dhusun
Plasareja (Plosorejo). Ki Samun uga nglumpukake kayu-kayu sing wis ditebangi lan
kayu-kayu iku ditumpuk ing pinggir kali kanggo digawe areng. Papan kanggo
numpuk kayu sing digawe areng mau wekasane dadi Dhusun Ngarengan (saka tembung
nggon areng). Sawise babat alas mangkono, Ki Samun uga salin jeneng malih dadi Ki
Wangsasepi.
Bareng wis akeh wong sing padha neneka ing Desa Kedunggalar, ing Dhusun Plasareja
uga wis akeh wonge, Ki Wangsasepi banjur ngajak kanca-kancane ( Ki Ambyangkara
lan Ki Modangkara) mangun kraman maneh. Nanging, Ki Ambyangkara duwe
panemu yen durung wayahe kanggo lumawan Walanda awit saka durung duwe kekuwatan
sing cukup. Anggone padha adu panemu mau nganti suwe, saben-saben Ki
Ambyangkara tansah sumaur yen durung wayahe.
Mula Ki Wangsasepi banjur takon :“Aku bingung karo kowe, Bolak-balik kok kowe iki ngomonge durung wae,
jane ngono kuwi durung apa ora?”.
“Urung-urung!” wangsulane Ki Ambyangkara rada sora.
Saka wangsulane Ki Ambyangkara mangkana, Mila papan anggone padha adu
panemu kuwi saiki karan Dhusun Urung-Urung. Ki Wangsasepi sing isih rada kuciwa
athine kuwi banjur nglungani mlaku mangulon.
Nalika Ki Wangasepi mlaku mangulon, Ki Wangasepi weruh ana kepalang kali
sing lagi banjir. Ki Wangsasepi banjur grenengan : “wow tibake ana Kali sing
lagi banjir..…..” Saka mangkana, Mila papan ing kana kuwi saiki karan Dhusun
Kaliwowo.
Sawise weruh ana kali sing lagi banjir iku, Ki Wangsasepi banjur
mlaku mangalor. Lajeng, Ki Wangasepi leren ing sacedhake kedhung. Ing Kedhung,
Ki Wangasepi melengake pikir supaya ora kebacut gela. Jarene Simbah-simbah
ndhisik, Anggone Ki Wangasepi malengake mikir supaya ora gela kesuwen.
Saka anggone Ki Wangasepi malengake mikir kesuwen ana ing Kedhung iku, Mila
ing Pungkasaning Crita Papan ana kana kuwi saiki diarani Kedhung Mileng.
Kedhung Mileng yaiku kedhung sing kondhang gawat semu wingit ing Desa
Kedunggalar.
0
comments
Posted in
Labels:
Makul Sastra Pewayangan
Bukan hanya kita dituntut menguasai naskah-naskah kuna, kita juga harus bisa menguasai sastra lainnya, salah satunya sastra pewayangan. mungkin bagi orang awam akan wayang termasuk kami yang baru belajar, kebingungan gimana sih wayang itu.. apa aja sih yang dibahas. nah.. pada tugas Om didik, semester 2 dulu, kita mendapat tugas membuat cerita wayang dari pementasan wayang. [NAHLO] gimana tuh??? meskipun agak kebingungan dalam mengerajakan dan yakin tugas yang dibuat belum tentu bener 100% yang terpenting kita mau mencoba. karena tidak ada salahnyakan mencoba itu?? toh. gak ada ruginya, malah ada untungnya. ketika kita mencoba kita akan tau apa yang belum kita tau. . nah,, daripada kebanyakan curcol tugas dulu, bagi yang penasaran silahkan klik sini :)
Sumber video Youtube : Video Pementasan Ki Anom Suroto lakon Bima Maneges 3
Sumber video Youtube : Video Pementasan Ki Anom Suroto lakon Bima Maneges 3
0
comments
Posted in
Labels:
Asal-Usul
Rikala zaman samono, ana kadipaten sing manggone ana
pinggiraning alas jati. Aran kadipaten
iku Kadipaten Tunggul. Rakyat Kadipaten Tunggul akeh sing nandur pari ing sawah
lan nandur palawija ing kebon, lajeng asile didol kanggo nyukupi uripe.
Kabeh rakyat Kadipaten Tunggul reja, ora ana kirangan panganan,
amarga ing alas kana isih akeh kidang, lan rakyat ing kana uga angon wedhus,
sapi lan kebo. Mila ora kaget yen rejane rakyat Kadipaten Tunggul kondhang ing
jaba Kadipaten Tunggul. Kadipaten Tunggul dipimpin karo Tumenggung Malang
Negara. Tumenggung Malang Negara kondhang karo Aji Mandraguna. Tumenggung
Malang Negara uga nduwe wibawa sing dhuwur ing rakyate.
Para abdi lan Rakyat Kadipaten Tunggul padha subasita karo
Tumenggung Malang Negara. Kabeh printah Tumenggung Malang Negara bakal
dituruti. Tumenggung Malang Negara adil nalika mimpin, yen rakyate salah, bakal
diukum. Nanging, yen rakyate nduwe jasa marang Kadipaten, Tumenggung Malang
Negara bakal wenei hadiah. Tumenggung Malang Negara uga ora tau nindak sakarepe
dhewe sing bisa dadi sengsarane rakyat. Mila, Rakyat Kadipaten Tunggul cedhak
karo Tumenggung Malang Negara. Saben dina, Tumenggung Malang Negara dadi
rerembugane lan dadi teladan kanggo para abdi lan rakyat Kadipaten Tunggul.
Akeh rakyat saka jaba Kadipaten Tunggul sing mara ing Kadipaten
Tunggul, mulane wong-wong menika nyambut gawe kanggo urip, nanging saya suwe
malah akeh sing netep dadi Rakyat Kadipaten Tunggul.
Rupane, Saya suwe rakyat Kadipaten Tunggul serik athine amarga
ora bisa ngukuli rejane Rakyat jaba sing urip ana ing Kadipaten tunggul. Mila,
Rakyat Kadipaten Tunggul golek cara supaya suasane Kadipaten Tunggul mawut,
supaya ora ana wong-wong sing mara Kadipaten
Tunggul maneh.
Saben dina ana wae mata-mata sing nylusup ana Kadipaten Tunggul.
Nanging, mata-mata iku mesthi gagal amarga aji-ajine Tumenggung Malang Negara
lan Para Abdine. Saka gagale nylusup Kadipaten Tunggul, ora ngalangi niate
mata-mata ngancurne Kadipaten Tunggul. Mata-mata ora tau mandheg golek cara supaya bisa ngancurke
Kadipaten Tunggul.
Ana salah sawijining tengah, suasana istana Kadipaten Tunggul
dadi sepi. Nalika Tumenggung Malang Negara lagi tekan istana sawise mlaku-mlaku
nglilingi Kadipaten, Tumenggung Malang
Negara weruh ana klibatan ing panggonan kerjane. Tumenggung Malang Negara siaga
karo kerise, lajeng dheweke marani mata-mata sing mlebu ana istana kadipaten.
Nanging, amarga mata-mata menika licik uga nyadari yen Tumenggung Malang Negara
menika ora tandhingane, dadi mata-mata iku mlayu nuju kolam sing ana ing
andheng istana Kadipaten. Sadurunge mlayu, mata-mata iku ndeleh layang ana ing meja kerjane Tumenggung
Malang Negara.
Tumenggung Malang Negara murka amarga ora bisa nangkep mata-mata
iku. Lajeng, dheweke mara ana ing meja kerjane lan nemu layang. Banjur dheweke
kageit nalika maca layang iku. Mata-mata iku nulis, yen mata-mata iku ngancem
keselamatan kaluwargane Tumenggung Malang Negara. Dheweke kuwatir karo
keslamatan kaluwargane. Nanging, dheweke ora bisa bongkar rahasiane iku karo
wong-wong sadurunge dheweke oleh wektu sing pas.
Sawise pirang-pirang dina Tumenggung Malang Negara golek cara
supaya bisa nylameti kaluwargane, Tumenggung Malang Negara manggihi abdine sing
setia. Abdine iku jenenge Ki Kramadamangsa. Tumenggung Malang Negara wis
nganggep Ki Kramadangsa mitrane.
Mila, dheweke crita kahanan sing
lagi dheweke adepi karo Kramadangsa. Tumenggung Malang Negara uga njaluk
pendapat datheng masalah iku.
“Kramadangsa, ana bebayan kang nimpa kadipaten Tunggul.” Ujare Tumenggung
Malang Negara nalika Ki Kramadangsa ngadhep Tumenggung Malang Negara.
“ Sendika gusti.. bebayan menapa ingkang gusti padosi?”
pitakonan Ki Kramadangsa.
Lajeng, Tumenggung Malang Negara nyritakake kadadeyan nalika
dheweke tekan istana. Dheweke weruh ana klibatan wong sing ujug-ujug ilang
amarga wong iku ngonangi tekane Tumenggung Malang Negara. Tumenggung Malang
Negara uga nemu layang sing diseleh ana ing meja kerjane.
“Gusti... Menawi kula diparingi ijin, kula saged mbiyantu kangge
ngrewangi gusti nylamati Kadipaten Tunggul saking bebayan menika supados
Kadipaten Tungul saged tentrem malih.” Ujare Ki Kramadangsa.
Lajeng, Tumenggung Malang Negara wenehi layang iku karo Ki
Kramadangsa.
“Kramadangsa.. Mata-mata iki bebayan banget. Awekdhewe ora bisa
nganggep enteng. Awakdhewe uga kudu nduwe cara supaya bisa nglawan mata-mata
iku lan cara iku ora bebayani wong liya.” Wangsulane Tumenggung Malang Negara
“Wah.. leres gusti.. mata-mata menika boten saged dianggep
sepele. Yen salah nindak, bisa bebayani wong liya. Bejane, gusti saged ngonangi
mata-mata menika. Mila, mata-mata menika ora bisa nindak ala kang bebayani wong
liya.” Ujare Ki Kramadangsa
“Gusti.. Gusti menika Raja ingkang sekti, menapa panjenengan
boten nangkep mata-mata menika?” pitakone Ki Kramadangsa.
“Kramadangsa..Mata-mata iku pancen sekti. Sadurune dak sergap,
mata-mata iku wis ngilang sawise njegur kolam kae.” Wangsulane Tumenggung
Malang Negara.
Ki Kramadangsa nunduk amarga dheweke penasaran banjur krungu
critane Tumenggung Malang Negara.
Dheweke uga ngakoni kasaktiane mata-mata iku bisa mlebu ana Istana.
Banjur Tumenggung Malang Negara wenehi printah Ki Kramadangsa
sawise dheweke mikir.
“Kramadangsa..amarga mata-mata iku bisa mbebayani kaluwargaku
lan Rakyatku, aku mrintah kowe supaya bisa nindakake tugas rahasia iki.”
“Kula siap nindakaken printah Gusti Tumenggung.” Wangsulane Ki
Kramadangsa marang Tumenggung Malang Negara.
Ora suwe, lajeng Tumenggung
Malang Negara mrintah Ki Kramadangsa kanggo siap-siap nindakaken tugas saka
dheweke. Tumenggung Malang Negara mrintah supaya Ki Kramadangsa mrintah kadipaten
Tunggul ing panggonan sing anyar.
“ Kramadangsa.. amarga
mata-mata iku ngilang saka kolam iki. Mila, kanggo dadi pepeling kanggo anak
puthuku, kolam iki dak wenehi jeneng Kedhung Maling. Kowe ya kudu eling demang,
rencana pindahe iki rahasia banget. Mila aja sampe ana sing weruh sadurunge ana
asil sing apik saka rencana iki.” Printah Tumenggung Malang Negara.
“ Sendika Gusti...“ Ki
Kramadangsa nyanggupi printah Tumenggung Malang Negara.
“ Demang.. elinga.. rencana iki pancen rahasia banget. Nanging,
yen ana sing weruh banjur takon marang awakmu, wangsulana wae yen kowe
arep ngawiyat (pindah ing angkasa).”
Tumenggung Malang Negara menehi pesen sadurunge Ki Kramadangsa pamit saka
dheweke lan siap-siap kanggo nindakaken tugas.
“Gusti Tumenggung..Kenging menapa kula kedah mangsuli kaya
mangkono?”
“Demang.. Istana
kadipaten iki luwih tentrem lan reja.
Uga, ora ana bebayan sing marai sengsarane wong-wong sing manggoni, amarga
panggonan Istana saiki ana ing panggonan sing luwih dhuwur lan akeh ditanduri
wit awi sing ana ing pinggiring Bengawan Sala.” Wangsulane Tumenggung Malang
Negara.
Nalika Tumenggung dan Ki Kramadangsa rerembukan, Jebule, Nyai
Tumenggung nginceng lan ngrungakaken rerembukan garwane lan Ki Kramadangsa.
Sawise Ki Kramadangsa
lunga, Nyai Tumenggung takon rerembukan mau amarga dheweke penasaran. Lajeng,
Tumenggung Malang Negara kepeksa alon-alon mangsuli pitakonan saka Nyai
Tumenggung. Banjur wis dicritakake, Nyai Tumenggung lunga menyang taman.
Ing sawijining dina, Ki Kramadangsa bisa mindah Kadipaten Tunggul
ing panggonan sing anyar. Lajeng, dheweke lapur marang Tumenggung Malang
Negara.
Banjur Ki Kramadangsa bisa mindahake Kadipaten Tunggul ing
panggonan anyar sing luwih dhuwur, akeh wong-wong sing mara ing Kadipaten sing
anyar. Saya suwe kadipaten sing anyar saya tentrem lan reja. Ora ana bebayan
sing kaya diwedeni mbiyen. Saben dina,
wilayah Kadipaten sing dipanggoni Rakyat saya amba lan kabeh Rakyat uga saya
makmur. Mila, Rakyat saya suwe saya subasita karo Tumenggung Malang Negara.
Lajeng, Tumenggung Malang Negara wenehi jeneng Kadipaten sing
mulane diarani Kadipaten Tunggul, malih dadi Ngawiyat. Ngawiyat nduweni teges
panggonan sing dhuwur lan akeh tanduran wit awi. Nanging, saya suwe Ngawiyat
owah dadi Ngawi sing saiki diarani Kutha Ngawi.
Sumber : Tarmadji dan Hardo Sayoko
0
comments
Posted in
Labels:
Makul Sastra Pewayangan
Rawa
Tambak 3-Tamat
Dening
: Sriyono R.
Ing Samodra ana dewa, dewa iku yaiku
Sang Hyang Baruna . Sang Hyang Baruna
ndhelok, Citrane Sri Ramawijaya sing saya kethok nalika dadi dewa. Sang Hyang
Baruna uga ndhelok nesune sang Hyang Wisnumurti nalika ngasatke segara .namung
dheweke namung ndeloke samar-samar.Sang Jarwata bakal marani yen durung nganti
iso ngleburke jagad amarga iku akhir dukane Sang Hyang Kesawa.
Sang Hyang Baruna takon marang Sri
Ramawijaya, kena apa dheweke diutus ngasatke segara, dheweke uga ngomong yen
kanggo ngasatke segara iku bakal kangelan amarga ing ngisor segara akeh
beBajulne. yen tujuane namung supaya bisa tekan ana ngalengka. yen uga menawa segara iku wis dadi sat,
nanging isih ana beBajuln sing ditinggalke kayata ing ngisor segara iku ana
karang kang landhep sing bisa nglarani wong liyo sing nglewati. Dadi supaya
bisa lunga menyang ngalengka, wadyabala bisa diutus kanggo ngusungi watu banjur
dideleh ana segara. Saka mangkono, Sri Ramawijaya seneng marang usule Sang
Hyang Baruna. Banjur, Dheweke nyeluk Agniastra. Agniastra diceluk amarga diutus
ngucolke Barunastra. Banjur akeh wong sing tumeka, Sang Hyang Baruna ngomong
yenbakal ana misi kanggo ngelem marang telenging segara kanggo ngewangi
panyuwune Sang Hyang Ramawijata marang Sang Juwata. Sawise mangkono, Dheweke ngomong
karo Prabu Sugriwa, yen Prabu Sugriwa diutus nyepakake wadyabala kanggo nambak
segara. Banjur, Prabu Sugriwa ngutus marang para bupati supaya nyiapke kabeh
wadyabalane supaya ngusung watu sela tala.
Wadyabala sing wis diutus ngusung watu
sela tala iku nyebar ngalor, ngetan lan ngulon. Kanggo ngusungi watu sing bakal
dideleh ana segara, Wadyabala iku padha jejer-jer banjur padha uncal-uncalan.
Wadyabala sing sekti uga ora gelem kalah karo liyane, sahingga padha nunjuke
kesaktiane kayata ana sing bisa nyemplungke gunung ginawa ana segara. Ana uga
sing bisa nyigar gunung dadi loro. Kabeh Wadyabala iku dipimpin karo Bathara
Wisakarma saka undhagine Bathara Endra. Gunung-gunung sing luwih gedhe kayata
Andhasari bisa ditibani karo watu-watu sing diuncalke karo wadyabala. Nanging
nalika para wadyabala iku padha ngusungi watu, ujug-ujug ana pepalang sing teka. Pepalang iku ngakibatke akeh para
wadyabala sing padha mati. Saka kedadeyan mangkono, ana sing lapur marang Prabu
Sugriwa. Amarga tanggep marang beBajuln sing nimpa wadyabalane, Sang Koda
Wibisana mra kanggo mriksa segara. Ing egara, dheweke weruh ana yuyu raksasa
sing ngrusak tambak. Banjur, Dheweke lapur marang Sri Rama yen sing ngrusak
tambak wadyabala iku yuyu ditya Sayungsrani utawa yuyurumpung sing wujud asline
Prabu Dasamuka. Ratu yuyune iku Dewi Rekathayaksi sing manggon aja
Tirtakadhasar. Yuyurumpung iku sekti banget. Nanging, bisa dikalahke yen wis
mentas ana dharatan. Saka mangkono, Sri Rama nanggepi omongane Prabu Sugriwa.
Banjur, Dheweke ngutus Anoman.
Banjur, Sang Bayuputra gawe cara supaya
bisa mancing yuyurumpung iku mentas ana dharatan. Saka mangkono, Dheweke
nyelupke buntut iku. Asile, Yuyurumpung bisa kepancing lan bisa mentas ana
dharatan. Para wadyabala sing wis siap-siap mau langsung ngrubut yuyurumpung.
Banjur, Jaya Anggada njunjung pucukane gunung lan langsung dientebake marang
Yuyurampung. Yuyurampung iku mati.
Sawise Yuyurampung iku mati, Para
wadyabala neruske maneh tugase yaiku nambak segara. Gunung-gunung sing ana ing
dhasaran segara uga bisa ditindihi karo watu-watu sing diuncalke para
wadyabala. Segara-segara sing maune kawujud banyu, saiki bisa diubah karo para
wadyabala dadi wujud tambak raksasa. Tambak Raksasa iku nyigar segara saka
pesisir lor sukuning gunung Mahendra notog pesisir kidul perenging gunung
Suwela bumi Ngalengka. Banjur, Tambak raksasa iku disebut Situbandalayu utawa
Setubandatbuta.
Sri Ramawijaya mriksa kahanan ana
segara. Dheweke lunga menyang segara numpak tandhu sing diusung kara Para
wadyabala. Nalika tekan segara, Dheweke dolanan ana pinggiraning segara.
Nanging, ujug-ujug ana Bajul sing nyaut tandhune sing ditumpaki dheweke. Saka
kedadeyan mangkono, anoman nyaut Sri Ramawijaya supaya ora kena bebayan.
Sahingga Bajul iku namung bisa nguntal tandhu mau.Prabu Sugriwa krungu yen ana
gegeran kethek Saraba. Kethek Saraba iku ngamuk amarga bajul iku ngaku dadi
Saraba.
Nalika Kethek Saraba lagi mepe ana
pasisiring pasir. Dheweke weruh ana rombongan saka Sang Baliputra. Dheweke
langsung banda Prabu Sugriwa. Nanging, Prabu Sugriwa malah langsung balik banda
tangane Saraba. Prabu Sugriwa arep nebas gulune kethek Saraba amarga kethek
Saraba iku wis wani nyoba mateni Sri Ramawijaya. Nanging nalika arep ditebaske
gulune, Raden Wibisana menging Prabu Sugriwa supaya ora nebas gulune kethek
Saraba amarga kethek Saraba iku dudu Saraba nanging Bajul Saraba iku sejatine
Prabu Rawana sing namung diutus Prabu Dasamuka kanggo mateni Sri
Ramawijaya.Saka pepenginge Raden Wibisana, Prabu Sugriwa nguculke kethek Saraba
iku. Banjur Kethek Saraba nyemplung banyu.
Saka njroning banyu, Kethek Saraba iku
arep lapur menyang ratune yen dheweke weruh ana bajul raksasa. Nalika nembe
mlaku, dheweke gelut karo raksasa Saraba. Nanging, amarga kewalahan kanggo
ngalahke Raksasa Saraba amarga kanggo ngalahke Bajul iku ana ing banyu, ora
kena dianggep sepele. Banjur, Kethek Saraba iku langsung mlayu menyang dharatan
mancing Bajul ikumentas saka banyu supaya bisa ngalahke Bajul iku. Ana ing
dharatan, Bajul Raksasa iku bisa kepancing lan melu mentas ana ing
dharatan.Nanging, Bajul iku kewalahan ngadhepi Kethek Saraba apa maneh para
wadyabala ngewangi kanggo nyerang Bajul iku. Banjur, Bajul iku disawatake
marang segara dadi panganane iwak.
Sawise bisa ngalahke Bajul iku, Sri
Ramawijaya ngutus Prabu Sugriwa supaya nguculke wadyabala kanggo Ngalengka
ngliwati Setubandalayu. Wadyabala sing cacahe ana watara satusan yuta kae
mangkat saka pesisiring segara Mahendra. Kethek Susena sing mimpin Para
wadyabala iku. Sri Ramawijaya, Raden Laksamana, Sugriwa lan Raden Harya
Wibisana melu prajurite Raden Jaya
Anggada, Raden Anoman, Kethek Anila lan Jembawan.
Rombongan-rombongan iku ngliwati
Setubandalayu. Nalika ngliwati, saka kulonan ana bledug sing kumebul, ana yayah
ombak segara saka loran.Ing gunung suwela, wis akeh wadyabala. Mila, sing isih
ana ing Gunung mahendra ngenteni selaning barisan saka ngarepan. Bumi Ngalengka
wis dikebeki karo wadyabala. Gunung Suwela sing dhisike katon gedhe iku, saiki
wis ora katon maneh. Saka crita mangkono, barang ala bisa dikalahke karo budi
utama.
Sumber : Panjebar
Semangat No. 35 29 Agustus 2009
0
comments
Posted in
Labels:
Makul Sastra Pewayangan
Bektiku Kanggo
Pepundhen
Dening : Wisnu Sri
Widodo
Eyang Antaboga
ngarahake serangane menyang bangkekanku. Aku ora niyat endha, nanging dak
tangkis srana kekuwataning tangan. Aku lane yang Hanantaboga wis padha-padha
adus kringet. Sebab gladhen ulah kanuragan iki wis lumaku rada suwe. Eyang
pukulun bathara Antaboga gumujeng, banjur ngejak leren ing papan kang kepenak.
Aku kelakon weruh padhang hawa jer sasuwene iki aku tansah urip ana kasatriyan
Puser bumi klebu wewengkon kahyangan Sapta pretala. Bareng aku teka madyapada,
jebul jumedhul ing sacedhake bengawan Jamuna. Nadyan ing Puser bumi ora ana
barang sing wujude kaya ngono iku, nanging eyang bathara Antaboga nate nuduhake
gambar sing memper kaya kuwi jarene jenenge prau. Wanita ayu iku Wara Sembadra
garwane raden Janaka. Nalika aku genti ditakoni ya omong bares, yen aku iki
putrane rama Werkudara patutan saka ibu Nagagini.
Nengah-nengahi aku
sakloron bandayuda, bulik Wara Sembadra bengok-bengok misah lan ndunungake.
Jare aku sakloron iki isih kakang adhi, padha-padha putrane kanjeng rama
Werkudara. Iki mau jare adhiku Gathutkaca salah tampa, dikira aku sing mateni
bulik Wara Sembadra, mangka nyatane malah aku sing nguripake. Bulik ngendika
bares, satemene sing mateni panjenengane iku siwa Burisrawa satriya ing
Pambutulan. Kaleksanan aku kelakon sungkem marang ngarsane rama haria Werkudara
lan bektiku kanggo para pepundhen. Sawise bulik Wara Sembadra nyritakake, cetha
yen sing mateni panjenengane iku siwa Burisrawa. Mula para pepundhen Ngamarta
banjur miji aku lan adhiku Gathutkaca kinen ngoyak maling aguna. Sawise siwa
Burisriwa kecekel, dakpasrahake para pepundhen, mangsa borong kerampunganing
pengadilan.
Aku seneng dumunung ana
kutharaja Ngamarta, utamane ana kasatriyan Jodhipatidaleme bapakku. Luwih
krasan maneh ana Ngamarta iki jalaran aku kepencut Kenya ayu putrine paman
Janaka, arane dewi Pregiwati. Emane mbakyune, dewi Pregiwa wis digarwa yayi
Prabu Gathutkaca. Yen kelakon aku nggarwa yayi Pregiwati, bisa ana lelakon kaya
sing ditembungake ‘Dhadhung kepuntir’, tegese mbakyune oleh adhiku lan adhine
oleh aku. Nadyan wis oleh dhukungan moril saka rama Werkudara apadene paman
Janaka, luwih-luwih yayi Pregiwati dhewe yaw is mathuk, nanging kanggo kelakone
ngrabi putri ayu iku uga kudu ngliwati perjuwangan abot. Awit kakang Lesmana
Mandrakumara lan akeh banget para raja mudha lan satriya ngamanca uga padha
ngayunake yayi Pregiwati. Gandheng sajake wis pinesthi jodho, mula aku ya
kelakon binoja winiwaha kalawan yayi Pregiwati. Malah nalika aku peresmian
perkawinan karo yayi Pregiwati, ibu Bathari Nagagini lan eyang Bathara Antaboga
uga kepareng rawuh, paring pangestu marang sarimbit. Saliyane yayi Pregiwati
emoh dak boyong menyang Puser bumi, jare urip kok kaya gangsir ana njero lemah,
ana Ngamarta aku ya diparingi tugas melu njaga katentremaning negara lan
kutharaja Ngamarta.
Olehku jejodhowan karo
yayi dewi Pregiwati atut runtut tanpa sambekala. Teka titi wancine jabang bayi
lahir, metu lanang, dakjenengake raden Danurwenda. Para pepundhen Pandhawa
jebul diapusi para kadang Kurawa jroning lelakon ‘Kasukan Dhadhu’. Saka pokal
pokile patih Sengkuni, para Pandhawa padha kalah nganti ngetohake negarane.
Wekasan para pepundhen Pandhawa kudu padha ngalami ukum buwang rolas tahun
lawase ana alas Kamiyaka. Sabubare iku kudu ndhelik menyang ngamanca praja sing
ora nganti konangan utawa kecekel salah siji wae, para Pandhawa kudu mbaleni
ukuman saka wiwitan. Ya merga lelakon iku, sing marahi negara Ngamarta kanggo
sauntara dikuwasani dening para Kurawa, kapeksa sisihanku yayi Pregiwati lan
anakku Danurwenda dak boyong menyang kasatriyanku ing Puser-bumi. Nadyan ana
kasatriyan Puser-bumi lan ing kahyangan Sapta-pretala aku sabrayat antuk
pengayoman lan rinangkul katresnane ibu Bathari Nagagini lane yang Bathara
Antaboga, nanging aku sabrayat tetep ngarep-arep kapan tekane wektu negara
Ngamarta bali dadi duweke para pepundhen Pandhawa. Aku krungu kabar yen para
pepundhen Pandhawa wis padha timbul, dumunung ana negara Wiratha. Ana kabar
maneh para pepundhen kirim duta nganti ping telu njaluk bali negara Ngamarta
saka para Kurawa. Nanging Kurawa puguh ora menehake. Wekasane perang
Bharatayuda Jayabinangun enggal bakal kelakon ana ing Tegal Kurusetra.
Aku yakin yen kanthi
mengkene aku mesthi bisa urun udhu kemenangan kanggo para Pandhawa. Sawise aku
pamit eyang, ibu, yayi Pregiwati lan anakku Danurwenda, aku nuli budhal menyang
madyapada, utamane jumuju menyang Tegal Kurusetra, papane kanggo ajang perang
Bharatayudha. Aku jumujug pesanggrahan Hupalawiya papan ngasone para pepundhen
Pandhawa. Sawise aku ngaturake bekti kanggo para pepundhen, aku nuli matur
terus terang yen kepengin nambah kekuwataning Pandhawa minangka bektiku kanggo
pepundhen. Aku matur terus terang yen sangu siunge eyang Antaboga, khasiyate
sapa sing digarit tilas tlapakane srana siung iku mesthi mati.
Sumber : Panjebar
Semangat 21 – 27 Mei 1995
0
comments
Posted in
Labels:
Makul Sastra Pewayangan
Putri
Puspa Cendhana
Dening
: Yun Sugeng Widodo Adi
Suwarane gendhing ngrangin lemebu ing talingan maweh
katentremaning wardaya. Sireping gendhing patalon mbarengi miyose Sang Prabu
Karungkala ing Bale Paseban praja Medhang Panataran. Nalikane Sang Prabu
Karungkala wus lenggah ing kursi keprabon, banjur paring sasmita kabeh punggawa
praja Medhang Panataran kang mara seba ing dina kuwi wis kepareng lungguh
makidhupuh. Nanging beneh karo padatan, ing dina kuwi pasuryane Prabu
Karungkala katon sintru kaya kurang tilem ing wanci wengi. Babagan tata
keprajan kabeh wus katur Sang Prabu Karung Kala kanthi terwaca. Enak kepenak
anggone ndangu para nara praja iku, dumadakan saka rumangsane Sang Prabu
Karungkala ana tamu kang ayu widadari Dewi Mumpuni. Sang Prabu Karungkala
rengeng-rengeng lelagon ati kasmaran.
Trengginas Rekyana Patih Karung Wredha tanggap ing
sasmita age-age caos pemut mring ratu gustine. Wantere pamintaning ati kepengin
dhaup antuk widadari Bathara Dewi Mumpuni, mula Prabu Karungkala banjur ngetab
wadyabala budhal menyang Kahayangan Jung Giri nglamar Bathari Mumpuni. Lampahe
prajurit Medhang Panataran yen cinandra pindha sadhula wikridhita. Wiramane
gendhing lancaran singanebah kang kamulane garang lan sigrak iku tansaya dangu
tansaya mbleret ginantya gendhing ladrang moncer laras slendro sat-satan mbarengi
miyose Sang Prabu Wottani Jaya ing Bumi Patanen. Sang Prabu Wottani Jaya lengah
ngeedhangkrang ing kursi dhenta ingadep sanggyaning nayaka praja Bumi Patanen
pepak andher jejeran.
Wrangka nata Sang Mantri Wredha kang peparab Pari
Junjugan dalah agul-agule prajurit Manggala Manggul Paculbrujul uga sowan
ngabyantara. Jumbuh karo arane Praja Bumi Patanen, rerenggan keprajan kabeh
wujud palawija lan tuwuhan. Palenggahane Sang Prabu Wottani Jaya diwangun
gagrag kesuburan wujud pari kapas kang endah banget. Mula ora aran aneh lamun
kang minangka landhes dhasaring pakaryan ing praja Bumi Patanen uga isi babagan
tanem tuwuh kang ngasilake sandhang bogane manungsa.
Lampahe prajurit praja Bumi Patanen binarung
gendhing bubaran nyutra krasa berag lan gumregut.ora antara suwe para prajurit
Bumi Patanen iku dumadakan wae kosek humeg deradaban awit papagan karo
prajuriting praja Medhang Panataran. Tandya bala Bumi Patanen hambyuk gumulung
mangusir ring musuhira risang prajurit Medhang Panataran.
Sumber :
Panjebar Semangat – 34/2004